توسعه معدن‌کاری یکی از اشکال مهم تخریب طبیعت است که معمولا در قلب طبیعت و در بسیاری از زیستگاه‌های بکر نظیر زیستگاه‌های کوهستانی اتفاق می‌افتد که به دلیل نیاز به ایجاد دسترسی جاده‌ای به تخریب زیستگاه می‌انجامد.

معدن‌کاوی به‌طور مستقیم به تخریب پوشش گیاهی و خاک منجر می‌شود، در حقیقت خود به خود اثرات مخرب معدن‌سازی بر زیستگاه‌ها بالا است و متاسفانه بازسازی مناسبی هم پس از اتمام کار معدن انجام نمی‌شود، گاهی جاده‌های متعددی برای دسترسی به معادن ایجاد می‌شود که خود آسیب‌زاست و در حال حاضر به‌طور همزمان در بسیاری از نقاط کشور توسعه معدنی در حال رخ دادن است.

شاید در مدت کوتاه متوجه آسیب‌هایی که فعالیت‌های انسانی به محیط زیست وارد می‌کند، نباشیم و یا خلاهایی که با نبود نظم در اکوسیستم و طبیعت ایجاد می‌شود را احساس نکنیم، به همین دلیل بدون توجه به تاثیراتی که فعالیت‌های ما می‌تواند بر نظم طبیعت ایجاد کند، با ایجاد معادن، تخریب زیستگاه، تخریب پوشش گیاهی و... آسیب‌هایی را به طبیعت وارد می‌کنیم که در بلند مدت نتیجه این فعالیت‌ها خود را در قالب سیل، طوفان گرد و غبار، گرمایش زمین، تغییرات اقلیمی و کمبود آب نشان می‌دهد.

از طرفی بسیاری از گونه‌های جانوری به حضور انسان حساس هستند و با دستکاری زیستگاه‌ها از طرق مختلف به‌ویژه از طریق معدن‌کاری، از زیستگاه خارج و با خطرهایی مواجه می‌شوند که تجربه مقابله با آن را ندارند.

قوانینی که اجرا نمی‌شود

براساس اکتشافات صورت گرفته، درصد مهمی از ذخایر معدنی دنیا به لحاظ نوع و مقدار در ایران وجود دارد که این امر به معنای این است که کشور از مناطق پراهمیت معدنی به شمار می‌آید.

برخلاف اینکه معادن مهم و حیاتی هستند، اما بخش مهمی از اکوسیستم و سلامت محیط زیست را به نابودی می‌کشانند، یعنی با از بین بردن پوشش گیاهی، منجر به کوچ و انقراض برخی از حیوانات می‌شوند، بنابراین هرگونه استفاده از منابع طبیعی بدون تخریب و اثرگذاری بر محیط زیست غیرممکن است، اما تخریب‌ها را می‌توان با انجام اقدامات پیشگیرانه و متفاوت بودن سطح تخریب، کاهش داد.

پیش از اینکه معدنی اقدام به شروع فعالیت کند باید مجوزات زیست محیطی که شامل راهکارهای لازم برای کاهش آسیب به محیط زیست منطقه بوده، اخذ شود، زیرا زمانی که بخشی از محیط زیست نابود شود دیگر نمی توان انتظار داشت که به حالت قبل برمی‌گردد و قطعا قابل بازسازی نخواهد بود، حتی اگر قابلیت بازسازی داشته باشد شاید بخش اندکی از آن بازسازی شود.

تخریب معادن شامل تخریب محیط زیست، از بین رفتن حیات جانوری و پوشش گیاهی می‌شود، از طرفی این تخریب‌ها می‌تواند آلودگی‌هایی ناشی از فعالیت‌های معدنی برجای بگذارد، مثلا منجر به تغییر شکل زمین، تخریب چشم انداز، پوشش گیاهی و بافت خاک شود که این آلودگی‌ها جزو بلایای زمین شناسی معادن‌ هستند.

از دیگر آلودگی‌های زیست‌محیطی می‌توان به آلودگی‌های صوتی ناشی از خرد کردن سنگ‌ها توسط دستگاه های خاص، صدای ناشی از تردد ماشین‌آلات سنگین، آلودگی آب‌های زیرزمینی از طریق ورود املاح به آب، آلودگی هوا ناشی از گرد و غبار و تردد وسایل نقلیه و تخریب شدید پوشش گیاهی اشاره کرد.

دسته سوم تخریب‌ها شامل تخریب معیشت پایدار مردم است، مثلا کارگاه معدنی که از شن و ماسه رودخانه‌ای استفاده می‌کند بستر رودخانه را تخریب، آب را آلوده، کیفیت محصولات تولیدی منطقه را کاهش داده فرصت‌های گردشگری از بین خواهد رفت.

معادنی که در دل کوه ایجاد می‌شود با ایجاد گرد و غبار و ریزگردهای ناشی از معادن موجب تخریب برخی معیشت‌ها می شود، باید به این موضوع توجه ویژه‌ای صورت گیرد، زیرا توسعه پایدار به معنای برقراری تعادل میان رشد اقتصادی، رفاه اجتماعی و محیط زیست است که باید در فعالیت‌های معدنی هزینه فایده‌ای انجام شود که تاکنون این هزینه فایده برای معادن کشور انجام نشده است.

متاسفانه در سال ۹۰ قانونی در مجلس تصویب شد که در این قانون بیان شد معادن به جز آن‌هایی که در مناطق حفاظت شده هستند نیاز به اخذ مجوز محیط زیست ندارند، یعنی در این قانون معادن را از گرفتن مجوز زیست محیطی معاف کردند، به همین دلیل نظارت‌های محیط زیست تاثیرگذار نیست.

این قانون در اغلب موارد موجب صدمه جدی به محیط زیست و تهدید جدی برای تنوع زیستی شده است، چرا که خارج از مناطق حفاظت شده کریدورهایی وجود دارد که ارتباط میان زیست‌گاه‌های مختلف را مسدود می‌کند، بنابراین اگر در این کریدورها مجوز معدن صادر شود مسیر تردد حیوانات قطع و موجب جزیره‌ای شدن زیستگاه‌ها خواهد شد، می‌توان گفت این قانون تهدید جدی برای اکوسیستم و زیستگاه‌های حیات‌وحش بوده که نیازمند اصلاح است.

اما در سال ۹۶ ماده ۱۱ قانون هوای پاک بیان کرده اخذ مجوز احداث و بهره برداری از تمامی فعالیت‌های تولیدی، صنعتی و معدنی مستلزم اخذ مجوز محیط زیست است، اما متاسفانه وزارت صمت تاکنون زیربار نرفته و این قانون را اجرا نمی‌کند یعنی هیچ‌گونه استعلامی خارج از مناطق حفاظت شده صورت نمی‌گیرد.

لازم است این موضوع با تعاملی جدی میان وزارت صمت و سازمان حفاظت محیط‌زیست حل و فصل شود چرا که صدور مجوز خارج از مناطق حفاظت شده ممکن است تخریب‌هایی را ایجاد و موجب جزیره‌ای شدن زیستگاه‌ها شود که آینده غیرقابل جبران باشد.

تقاضا برای فعالیت‌های معدنی در مناطق حفاظت شده وجود دارد، اما به واسطه سطح تخریب و از بین رفتن بکری منطقه تاکنون با آن‌ها موافقت نشده است، زیرا تخریب مناطق حفاظت شده نسبت به فایده‌های معدن هزینه بیشتری به دنبال دارد، در حقیقت می‌توان گفت از زمان ارتقای مناطق حفاظت شده مجوزی برای ایجاد معادن در این مناطق صادر نشده است.

بخشنامه‌ای مبنی بر درنظر گرفتن قانون هوای پاک برای معادن ابلاغ نشده است

با اشاره به اینکه در سامانه کاداستر معادن فرایند ثبت درخواست از طریق ورود به سامانه و اخذ شماره کاربری برای متقاضیان انجام می‌شود، اظهار کرد: متقاضیان مدارک خود را در این سامانه بارگذاری و بعد از احراز هویت محدوده موردنظر را به صورت الکترونیکی ثبت می‌کنند.

به استناد ماده ۴ قانون معادن موظف به استعلام از چند دستگاه اجرایی هستیم که طی دو ماه دستگاه‌ها موظفند پاسخ استعلامات را بدهند، اگر پاسخی داده نشد به منزله جواب مثبت تلقی می‌شود.

باید قانون هوای پاک در قانون معادن گنجانده شود و تا زمانی‌که بخشنامه‌ای از سوی وزارتخانه صمت ارسال نشده هیچ‌گونه اقدامی صورت نخواهد گرفت، در حال حاضر استعلامات مربوط به ایجاد معادن براساس ماده ۴ انجام شود.

در حال حاضر به دلیل اینکه بخشنامه‌ای از سوی وزارت صمت در خصوص اجرایی شدن قانون هوای پاک برای معادن ابلاغ نشده، مجوزات ایجاد معادن بدون درنظر گرفتن این قانون صادر می‌شود، یعنی تنها معادنی که قرار است در مناطق چهارگانه باشند استعلامات مربوطه از سازمان حفاظت محیط‌زیست انجام می‌شود.